14 października przypada Dzień Edukacji Narodowej – święto nauczycieli, wychowawców i pedagogów. Obchodzony jest w rocznicę powołania w 1773 r. Komisji Edukacji Narodowej – pierwszego w Europie ministerstwa oświaty – która zajęła się reformowaniem szkolnictwa w Polsce.

Komisja Edukacji Narodowej była pierwszym w świecie ministerstwem oświaty i o wiele lat wyprzedziła podobne rozwiązania w innych państwach. Powołał ją Sejm Rozbiorowy. 14 października 1773 r. przyjął opracowany przez Hugona Kołłątaja projekt „Komissyi nad edukacją młodzi szlacheckiej dozór mającej”.

Powołanie Komisji Edukacji Narodowej było – obok uchwalenia Konstytucji Trzeciego Maja – jednym z najważniejszych wydarzeń u schyłku Rzeczypospolitej Obojga Narodów, wpisywało się w ducha reform, który miał zaradzić jej upadkowi. Misja zreformowania systemu edukacji łączyła zwaśnione stronnictwa polityczne.

1. Reforma nauczania

Podstawowym celem komisji było takie zreformowania nauczania „aby młódź nabyła na wiek dalszy potrzebne światła, które by ją kierowały w życiu prywatnym i w życiu publicznym do zupełnego wykonania, co powinien człowiek, chrześcijanin i obywatel, aby i sobie u drugim stał się pożytecznym”. Choć w nazwie komisji wskazano na „młodzież szlachecką”, zakładała ona dostęp do edukacji także dla zdolnych przedstawicieli innych stanów. Przepisy Komisji Edukacji Narodowej obejmowały również kształcenie kobiet.

Działała w latach 1773-1794. Stworzyła nowoczesną strukturę organizacyjną oświaty – od szkół elementarnych przez gimnazja aż do uczelni wyższych. Reforma objęła programy nauczania, do których wprowadzono elementy nauk przyrodniczych, historii i geografii Polski, naukę języka ojczystego i wychowanie obywatelskie.

Komisja powołała Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które zajęło się przygotowywaniem podręczników. Zamawiano je u wybitnych uczonych polskich, a także tłumaczono najlepsze opracowania zagraniczne. Komisja uregulowała również podstawy prawne zawodu nauczycielskiego i stworzyła pierwsze szkoły kształcące pedagogów.

Zreorganizowane zostały też akademie: krakowska i wileńska. Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, przemianowany na Szkołę Główną Koronną, stał się nowoczesną uczelnią. Wysoką rangę zdobył uniwersytet wileński. Przemianowany na Szkołę Główną Wielkiego Księstwa Litewskiego stał się ważnym ośrodkiem nauk przyrodniczych i astronomii. Komisja zamierzała też powołać Królewski Uniwersytet w Warszawie – jego zalążkiem była utworzona w 1789 r. Szkoła Anatomii i Chirurgii.

Kres działaniom Komisji Edukacji Narodowej położyła utrata niepodległości Polski, ale wiele wprowadzonych przez nią rozwiązań miało kontynuację.

Dzień Edukacji Narodowej wprowadzono w 1982 r. w miejsce obchodzonego wcześniej Dnia Nauczyciela.

W artykule 74. ustawy Karta nauczyciela zapisano: „W dniu rocznicy utworzenia Komisji Edukacji Narodowej, 14 października każdego roku, obchodzony będzie Dzień Edukacji Narodowej. Dzień ten uznaje się za święto wszystkich pracowników oświaty i jest wolny od zajęć lekcyjnych”.

2. Odznaczenia i nagrody

Dzień Edukacji Narodowej jest okazją do nagradzania wyróżniających się dla niej nauczycieli i pracowników niepedagogicznych. W tym dniu lub w dniach blisko tej daty tradycyjnie wręczane są nauczycielom odznaczenia państwowe i resortowe: krzyże zasługi, medale Komisji Edukacji Narodowej (najwyższe odznaczenie przyznawane przez ministra edukacji narodowej), medale za długoletnią służbę i nagrody za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze. Przy okazji Dnia Edukacji Narodowej uroczyście nadawane są też honorowe tytuły profesora oświaty.

Idea obchodzenia w Polsce specjalnego święta nauczycieli sięga 1957 r. Wówczas, podczas Światowej Konferencji Nauczycielskiej w Warszawie, zaproponowano, aby 20 listopada stał się Międzynarodowym Dniem Karty Nauczyciela. Ostatecznie zwyciężyła propozycja uczczenia rocznicy powołania Komisji Edukacji Narodowej. Uchwalona w 1972 r. ustawa Karta praw i obowiązków nauczyciela wprowadziła Dzień Nauczyciela obchodzony właśnie 14 października.

3. Dzień Nauczyciela na świecie

Nauczyciele obchodzą swoje święto w różnych krajach w różnych dniach. Przykładowo na Tajwanie obchodzone jest ono 28 września w dniu urodzin Konfucjusza, a w Czechach i na Słowacji – 28 marca, czyli w dniu urodzin Jana Amosa Komeńskiego – XVII-wiecznego pedagoga, filozofa, reformatora i myśliciela protestanckiego, twórcy i propagatora jednolitego systemu powszechnego nauczania, który zalecał objęcie nauczaniem wszystkich, niezależnie od płci i stanu.

Niezależnie od tego 5 października obchodzony jest Światowy Dzień Nauczyciela (World Teacher’s Day). Międzynarodowe święto zostało proklamowane przez UNESCO w 1994 r. Dzień obchodzony jest dla upamiętnienia rocznicy podpisania 5 października w 1966 r. przez UNESCO i Światową Organizację Pracy „Rekomendacji w sprawie statusu nauczycieli”. Rekomendacja jest podstawowym dokumentem określającym zakres praw i obowiązków nauczycieli w skali globalnej.

W Polsce Światowy Dzień Nauczyciela obchodzony jest głównie przez nauczycieli akademickich, którzy uważają go za swoje święto.

4. Cienkowska do pracowników szkół artystycznych: wasza praca kształtuje przyszłość polskiej kultury

Państwa praca kształtuje przyszłość polskiej kultury i sztuki – napisała w liście do pracowników szkół artystycznych szefowa MKiDN Marta Cienkowska. Podkreśliła, że „nauczyciel w szkole artystycznej to wykładowca, przewodnik, mentor, a często inspiracja na całe życie”.

Jak zaznaczyła w liście,

Dzień Edukacji Narodowej to wyjątkowe święto, poświęcone tym, którzy każdego dnia dzielą się wiedzą, pasją i sercem”. „To właśnie ten dzień przypomina nam o ogromnej roli, jaką pełnią państwo w życiu młodych ludzi każdego dnia

– podkreśliła.

Oceniła, że „edukacja artystyczna to coś znacznie więcej niż przekazywanie informacji”.

To budowanie relacji, odkrywanie talentów, rozwijanie wrażliwości i kształtowanie osobowości. To towarzyszenie uczniom i studentom w ich rozwoju – zarówno artystycznym, jak i ludzkim

– napisała Cienkowska.

Z okazji święta złożyła nauczycielom najserdeczniejsze życzenia oraz wyrazy szacunku i wdzięczności.

Równocześnie dziękując za państwa codzienny trud, za cierpliwość, wyrozumiałość i niegasnące zaangażowanie. Dziękuję za każdy dzień, w którym – mimo wyzwań – wybierają państwo drogę zaufania, dialogu i empatii. Dziękuję za to, że tworzą państwo przestrzeń, w której młodzi ludzie mogą czuć się bezpiecznie, odnajdywać siebie i rozkwitać jako artyści, twórcy i obywatele

– czytamy w liście.

Podkreśliła, że „nauczyciel w szkole artystycznej to wykładowca, przewodnik, mentor, a często inspiracja na całe życie”. „Państwa praca – choć bywa wymagająca – niesie w sobie niezwykłą moc: kształtuje przyszłość polskiej kultury i sztuki” – zwróciła uwagę szefowa resortu kultury.

Życzę państwu, aby każdy dzień przynosił radość z wykonywanego zawodu, satysfakcję z sukcesów uczniów i studentów oraz poczucie sensu, ponieważ to, co państwo robią, naprawdę ma ogromne znaczenie. Niech nie zabraknie państwu zdrowia, siły, ciepła i wsparcia, zarówno w życiu zawodowym, jak i prywatnym. Niech nie gaśnie w państwu pasja, z jaką tworzycie świat pełen piękna, wartości i zrozumienia

– napisała.

5. Nowacka do rodziców: nauczyciele dbają o wasze dzieci, zaufajcie im

W Dniu Edukacji Narodowej szefowa MEN Barbara Nowacka zwróciła się do rodziców, podkreślając, że nauczyciele dbają o ich dzieci i za codzienny trud należy im się szacunek. – Chociaż czasami wydaje wam się, rodzice, że wiecie lepiej, więcej, zaufajcie. Was wykształcili nauczyciele – dodała.

Podczas obchodów Dnia Edukacji Narodowej w kancelarii premiera szefowa MEN zwróciła się do rodziców. Nawiązując do najnowszych badań TALIS 2024, zaznaczyła, że zdaniem nauczycieli na obniżenie prestiżu tego zawodu „często działa presja wywoływana przez środowisko wokół szkoły”.

Szanowni rodzice, nauczyciel, nauczycielka dbają o wasze dziecko. Pracują z nim każdego dnia. Wiedzą o nim często więcej, niż wam się wydaje, a czasami więcej, niż również wy

– podkreśliła.

Jak dodała, „za ten codzienny trud należy im się niebywały szacunek i wsparcie”.

6. „Rodzice, zaufajcie”

I chociaż czasami wydaje wam się, szanowni rodzice, że wiecie lepiej, więcej, zaufajcie. Was wykształcili nauczyciele – dodała. – Kiedy patrzycie z dumą na swoje osiągnięcia, karierę, sukcesy, pomyślcie, że zawdzięczacie to, owszem, sobie, ale zawdzięczacie (to – PAP) ciężkiej pracy nauczycielek i nauczycieli wychowania przedszkolnego, szkoły podstawowej, szkół ponadpodstawowych, wszystkich pracowników oświaty, którzy o was dbali, wszystkich nauczycieli, którzy was inspirowali

– powiedziała rodzicom.

Dlatego, jak zaznaczyła, „obowiązkiem każdego rodzica jest nie tylko pamiętanie o symbolicznym kwiatku i prezencie z okazji Dnia Nauczyciela, ale i szacunku każdego dnia”.

Inaczej nie odbudujemy wspólnie prestiżu zawodu nauczyciela. Inaczej wasze dzieci też nie będą czuły się w szkole tak, jak czuć się powinny: godne i zadbane

– dodała Nowacka.

Zapewniła też, że resort działa tak, by „polska oświata była na najwyższym poziomie”.

Wiemy, że wiele się musi zmienić, a z drugiej strony wiemy, co sądzą nauczyciele, kiedy słyszą słowo „zmiana” i „reformy”. Szukamy złotego środka pomiędzy dążeniem do zmian i potrzebą dostosowania szkoły do XXI wieku, a zapewnieniem nauczycielkom i nauczycielom spokojnych, dobrych, godnych warunków pracy

– dodała.

7. Wrażliwa kwestia wynagrodzeń

Mówiąc o budowaniu prestiżu tego zawodu, zwróciła uwagę, że nauczyciele „muszą zarabiać coraz więcej, muszą zarabiać lepiej”.

Wynagrodzenie nauczycieli musi rosnąć i będzie rosło. I będzie powiązane ze wskaźnikami w gospodarce

– zadeklarowała.

Powiązanie wysokości wynagrodzeń nauczycieli z wysokością przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce zakłada obywatelski projekt nowelizacji Karty nauczyciela złożony w Sejmie w 2021 r. przez Związek Nauczycielstwa Polskiego. Jak przekazał PAP przewodniczący podkomisji, która się nim zajmuje, poseł Adam Krzemiński, w ocenie resortu finansów przy kosztach tej propozycji, które MF szacuje na około 35 mld zł, nie ma możliwości, żeby ten projekt mógł się ziścić jako aktualne prawo.

Poseł dodał, że MEN pracuje nad projektem, który – podobnie jak projekt ZNP – ma „co do zasady uniezależnić decyzje dotyczące podwyżek od decyzji politycznych”. Wyjaśnił, że chodzi o to, żeby „przygotować wskaźnik, którym będą co roku waloryzowane wynagrodzenia nauczycieli, bez względu na to, jakie decyzje będą zapadały na poziomie ministerstwa”.

W rozmowie z PAP Nowacka potwierdziła, że resort pracuje nad rozwiązaniem, które musi uwzględniać kilka czynników, w tym demografię.