40 lat temu, 28 maja 1981 roku, zmarł kardynał Stefan Wyszyński, Prymas Tysiąclecia – wybitny mąż stanu, obrońca praw człowieka, Kościoła i narodu, uważany za jednego z największych Polaków XX wieku. Miał 79 lat.

Pośmiertnie, w 1994 roku, został uhonorowany Orderem Orła Białego. 12 września bieżącego roku w Warszawie odbędzie się uroczystość beatyfikacji kardynała Wyszyńskiego.

Prymas Wyszyński kierował Kościołem katolickim w Polsce w latach 1948-1981. Był autorem Jasnogórskich Ślubów Narodu, w latach 1957-65 prowadził Wielką Nowennę, a w 1966 roku – uroczystości Millenium Chrztu Polski. Z jego inicjatywy w 1965 roku episkopat wystosował orędzie do biskupów niemieckich, zawierające słowa przebaczenia i prośbę o pojednanie obu narodów. W swoich działaniach kierował się dobrem Kościoła i polską racją stanu. Wypowiadając się w imieniu narodu, bronił również praw osób innych wyznań i niewierzących. Prowadzące walkę z Kościołem komunistyczne władze aresztowały i internowały hierarchę na trzy lata, bez sądu i możliwości obrony. Niezłomną postawę prymasa doceniali nawet jego polityczni przeciwnicy.

Prymas Tysiąclecia walczył z chorobą nowotworową

W ostatnich miesiącach życia prymas Stefan Wyszyński walczył z chorobą nowotworową, nie rezygnując z obowiązków. Komunikat o jego śmierci (28 maja 1981) podało Polskie Radio we wszystkich programach:

Doświadczył niemieckiego i sowieckiego totalitaryzmu

Prymas Stefan Wyszyński, który doświadczył niemieckiego i sowieckiego totalitaryzmu, przeciwstawiał się komunistycznej ideologii. Bronił praw człowieka, kultury i tożsamości narodu, budził sumienia. W okresie nasilonych represji skierował do władz memoriał, w którym mówił, że Kościół nie może pójść na dalsze ustępstwa w obliczu krzywd, jakich doznają zarówno hierarchowie, jak i społeczeństwo. Znalazły się w nim słynne słowa:

„Rzeczy Bożych na ołtarzach cesarza składać nie wolno. Non possumus! (Nie możemy)”.

Był to wyraźny sprzeciw prymasa, uważanego za „interreksa” występującego w imieniu narodu.

Podczas ostatniej przed aresztowaniem procesji Bożego Ciała w Warszawie w 1953 roku, kardynał Stefan Wyszyński mówił:

Wkrótce potem, 25 września 1953 roku, prymas Wyszyński został aresztowany i trzy lata przebywał w odosobnieniu. Podczas internowania opracował program odnowy życia religijnego w Polsce, zawarty w Jasnogórskich Ślubach Narodu.

Kardynał Wyszyński wrócił do Warszawy 28 października 1956 roku. W przemówieniu radiowym wygłoszonym w Wigilię zwrócił się z orędziem do Polaków w kraju i za granicą:

Organizator Millenium Chrztu Polski

Prymas Stefan Wyszyński był głównym organizatorem obchodów Millenium Chrztu Polski w 1966 roku. 17 kwietnia w katedrze poznańskiej podkreślił doniosłość jubileuszu:

Komunistyczne władze nie zgodziły się, aby papież Paweł VI i zagraniczni biskupi przybyli do Polski na uroczystości Milenium Chrztu. Utrudniały też wszelkimi sposobami uczestnictwo wiernych w tych obchodach. Mimo to, 3 maja 1966 roku w Częstochowie, tysiące rodaków pod przewodnictwem prymasa Stefana Wyszyńskiego jako legata papieskiego odnowiły Śluby Jasnogórskie:

Ojczyzna: wspólnota zjednoczonych wiarą, kulturą i historią

Prymas Stefan Wyszyński konsekwentnie bronił polskiej racji stanu, uznając potrzeby i dobro państwa za najwyższą normę działania. Służąc Kościołowi, służył ojczyźnie, którą rozumiał jako wspólnotę ludzi zjednoczonych wiarą, kulturą i historią. Wielokrotnie upominał się o godność człowieka i jego prawa, otwarcie sprzeciwiając się komunistycznym rządom.

W 1972 roku w Warszawie przestrzegał:

Uczestnik konklawe podczas którego Polak został papieżem

Kardynał Stefan Wyszyński brał udział w czterech konklawe, także w październiku 1978 roku, gdy na papieża został wybrany kardynał Karol Wojtyła, który przyjął imię Jan Paweł II.

Prymas Tysiąclecia odebrał to jako otwarcie nowego okresu dla Kościoła powszechnego i szansę dla Polaków. Na spotkaniu z duchowieństwem polskim w Rzymie mówił:

Jasnogórskie Śluby Narodu

Prymas Wyszyński był czcicielem Matki Bożej, zarówno poprzez osobiste zawierzenie, jak i w wymiarze społecznym, czego wyrazem były między innymi Jasnogórskie Śluby Narodu. Między innymi dzięki staraniom prymasa, papież Paweł VI w 1964 roku ogłosił Maryję Matką Kościoła.

Kardynał Stefan Wyszyński był przekonany o szczególnej roli sanktuarium na Jasnej Górze, do którego pielgrzymował ponad 600 razy. W rozważaniach, podczas Apelu Jasnogórskiego 12 maja 1980 roku modlił się za naród polski:

Pośrednik między władzami PRL a „Solidarnością”

W latach 1980-1981 prymas Wyszyński pośredniczył w rozmowach między władzami PRL a „Solidarnością”. Przed zakończeniem strajku na Wybrzeżu, 28 sierpnia 1980 roku wygłosił na Jasnej Górze orędzie do narodu:

Spotkanie z gen. Jaruzelskim

Na początku 1981 roku w kraju doszło do kolejnych napięć politycznych. Zaognił się spór między władzami i działającą od kilku miesięcy „Solidarnością”. Poważnie już chory prymas Wyszyński zdecydował się na spotkanie z premierem, generałem Wojciechem Jaruzelskim 26 marca:

Prymas Stefan Wyszyński uspokajał nastroje społeczeństwa, a obawiając się ze strony władz rozwiązań siłowych, przekonywał, by nie wymuszać pożądanych zmian strajkiem generalnym:

Ostatnia msza Prymasa Wyszyńskiego

12 maja 1981 roku prymas Stefan Wyszyński odprawił swoją ostatnią mszę. 13 maja doszło do zamachu na Jana Pawła II. W kościołach spontanicznie gromadzili się ludzie, modląc się o zdrowie papieża i prymasa.

W przesłaniu 14 maja kardynał Wyszyński prosił, aby wszystkie modlitwy ofiarować w intencji Ojca Świętego. Słów prymasa, nagranych na magnetofon, wierni wysłuchali tego samego dnia między innymi w archikatedrze warszawskiej:

Pogrzeb Prymasa manifestacją patriotyzmu. „Niekoronowany król Polski”

Kardynał Stefan Wyszyński zmarł 28 maja 1981 roku. Jego pogrzeb stał się wielkim wydarzeniem patriotycznym i manifestacją poparcia głoszonych przez niego idei. Na uroczystości na placu Zwycięstwa w Warszawie (obecnie plac marsz. Józefa Piłsudskiego), którym przewodniczył watykański sekretarz stanu kardynał Agostino Casaroli, przybyło kilkaset tysięcy ludzi.

Na trumnie Prymasa Tysiąclecia leżała biało czerwona szarfa ze znamiennym napisem: „Niekoronowanemu królowi Polski”.

Historyk, profesor Jerzy Eisler, zwrócił uwagę na znaczący moment podczas pogrzebu prymasa Wyszyńskiego – kiedy trumna niesiona do katedry znalazła się w otoczeniu robotników, hutników i ludzi „Solidarności”, rozległ się spontaniczny śpiew „My chcemy Boga”:

Prymas Stefan Wyszyński pozostawił po sobie duchowy testament, w którym wybaczał wszystkim ludziom, także tym, którzy go atakowali i więzili.

Został pochowany w archikatedrze świętego Jana w Warszawie.

Sarkofag Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Bazylice Archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Fot. Cezary p – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7370675

Beatyfikacja Prymasa Tysiąclecia 12 września 2021 r.

Proces beatyfikacyjny kardynała Wyszyńskiego rozpoczął się w maju 1989 roku i trwał 30 lat. Zakończył się 2 października 2019 roku, kiedy papież Franciszek zatwierdził dekrety Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych. Jeden z nich dotyczył uznania cudu uzdrowienia za wstawiennictwem prymasa. Tym samym spełniony został ostatni wymóg niezbędny do beatyfikacji. Uroczystość odbędzie się 12 września. Prymasowi Tysiąclecia przysługuje tytuł „Czcigodnego Sługi Bożego”.