To jedna z najlepiej funkcjonujących reform ustrojowych po 1989 roku i przykład udanej decentralizacji – powiedziała o polskiej reformie samorządowej z 1990 r. dr Julita Łukomska, zastępczyni dyrektora w Narodowym Instytucie Samorządu Terytorialnego.
27 maja obchodzimy Dzień Samorządu Terytorialnego. Święto upamiętnia pierwsze wybory samorządowe z 1990 r., które były również pierwszymi wolnymi wyborami w Polsce po II wojnie światowej.
Z perspektywy czasu, teraz po 35 latach od wprowadzenia reformy, w mojej ocenie to jedna z najlepiej funkcjonujących i najtrwalszych reform ustrojowych po 1989 roku
– powiedziała dr Łukomska, adiunkt w Katedrze Rozwoju i Polityki Regionalnej na UW.
Dodała, że polska reforma samorządowa jest jednym z najbardziej udanych przykładów decentralizacji w Europie Środkowo-Wschodniej i jest często wskazywana jako model dla innych państw przechodzących proces demokratyzacji.
Polski samorząd działa w trybie trójstopniowym, na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Jak powiedziała dr Łukomska, stał się fundamentem naszego państwa. Zaznaczyła, że mimo wyzwań z którymi mierzą się jednostki samorządu terytorialnego, według badań społecznych, samorządy dalej cieszą się wyższym zaufaniem społecznym, niż administracja centralna.
Ta reforma była tak ważna, ponieważ to była prawdziwa decentralizacja
– powiedziała ekspertka.
Wyjaśniła, że wynika to z otrzymania przez gminy osobowości prawnej, własnych kompetencji, majątku komunalnego oraz niezależności finansowej (nie całkowitej, bo ograniczonej sporym udziałem transferów z budżetu państwa w dochodach gminnych).
W ubiegłym roku prezydent podpisał ustawę o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Zmiany zawarte w ustawie dotyczą m.in. dochodów samorządów z tytułu udziału w podatkach centralnych PIT i CIT. W efekcie dochody JST z tych podatków będą zagwarantowane poprzez liczenie ich względem dochodów podatników.
To jest krok w kierunku dalszej decentralizacji i zwiększania autonomii finansowej samorządów w naszym kraju
– zaznaczyła dr Łukomska podkreślając, że wprowadzane ulgi w podatkach centralnych automatycznie zmniejszały wpływy do budżetów samorządowych.
14 lat po uchwaleniu reformy samorządowej Polska weszła do Unii Europejskiej. Zdaniem ekspertki, funkcjonowanie samorządu zagwarantowało skuteczną absorpcję środków unijnych.
Samorządy, które były samodzielne, miały własną osobowość prawną, majątek i finanse zagwarantowały rozwój na najniższym szczeblu, czyli dla społeczności lokalnej
– zaznaczyła.
Wyjaśniła, że w okresach szczytowych absorpcji funduszy UE samorządy swoimi inwestycjami przekraczały 50 proc. realizowanych inwestycji publicznych.
Frekwencja w ostatnich wyborach samorządowych, w 2024 roku wyniosła 51,9 proc, a w drugiej turze – w miejscach, gdzie była potrzeba – tylko 44,1 proc. Mimo relatywnie niskiej frekwencji w wyborach samorządowych dr Łukomska zauważa, że aktywność obywateli względem władz lokalnych jest zauważalna.
W mniejszych jednostkach wójt przyjmuje wielu mieszkańców, którzy chętnie przychodzą i rozmawiają z włodarzem lokalnym traktując go jako swojego człowieka
– zauważyła dr Łukomska.
Ekspertka zaznaczyła, że brakuje edukacji obywateli odnośnie funkcjonowania samorządów i roli, jaką pełnią w życiu mieszkańców. Jednak zwróciła uwagę, że zainteresowanie projektami budżetu obywatelskiego i funduszu sołeckiego jest bardzo duże.
Potrzeba współdecydowania istnieje, jednak w temacie wiedzy obywateli jest dużo do zrobienia. To jest coś, czym warto się zająć, żeby pokazać, jak ważny dla mieszkańców jest samorząd, bo to on dostarcza podstawowych usług lokalnych
– oceniła ekspertka.
Podkreśliła, że to samorządy odpowiadają za realizowanie zadań związanych z dostępem do wody, stanem dróg, odbieraniem odpadów czy dostępem do komunikacji miejskiej.
Nasze samorządy są czymś, czym możemy się chwalić. Ta reforma rzeczywiście była bardzo udana i myślę, że wielu zarówno młodych, jak i starszych ludzi o tym po prostu nie wie
– powiedziała dr Julita Łukomska.
Inicjatorem reformy samorządowej był rząd Tadeusza Mazowieckiego. W styczniu 1990 roku premier Mazowiecki ogłosił zamiar przeprowadzenia nowych wyborów do rad gmin. Przygotowania niezbędnego pakietu ustaw podjęli się senatorowie. Senat I kadencji był bowiem jedyną izbą parlamentarną wybraną w całkowicie wolnych wyborach. Prym w tej sprawie wiedli zwłaszcza senatorowie Jerzy Regulski i Jerzy Stępień. Ten pierwszy został potem pełnomocnikiem rządu ds. przeprowadzenia reformy, drugi był generalnym komisarzem wyborczym, a także jako wiceszef MSWiA wdrażał późniejszą reformę administracyjną, z 1999 roku.
Senat przyjął pakiet ustaw samorządowych jeszcze w styczniu 1990 roku, Sejm kontraktowy uchwalił je w marcu tego samego roku. Na ich podstawie wprowadzono w ponad dwóch tysiącach gmin prawdziwy samorząd. W miejsce istniejących w PRL rad narodowych wprowadzono rady gmin o znacznie większych uprawnieniach. 27 maja 1990 roku przeprowadzono do tych rad gmin wybory – pierwsze całkowicie wolne po 1989 roku.
Nowo wybrane rady gmin wybrały swoje władze wykonawcze – prezydentów miast (w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców oraz tych, gdzie dotąd byli prezydenci, czyli praktycznie w większości miast powyżej 50 tys. mieszkańców), burmistrzów (w mniejszych miastach) oraz wójtów (w gminach wiejskich).
Pierwsze wybory do wszystkich trzech szczebli samorządu – rad gmin, rad powiatów i sejmików wojewódzkich – odbyły się 11 października 1998 roku. Dopełnieniem reformy samorządowej było wprowadzenie, począwszy od wyborów samorządowych w 2002 roku, bezpośrednich wyborów wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.
Czytaj także:
Marszałek o święcie samorządu
To jedna z najlepiej funkcjonujących reform ustrojowych i przykład udanej decentralizacji - mówi o reformie samorządowej z 1990 r. marszałek województwa lubuskiego. Dziś obchodzimy Dzień Samorządu Terytorialnego. Upamiętnia pierwsze...
Czytaj więcejDetailsCzytaj także:
Skwierzyna czci rocznicę odrodzenia samorządności
W Skwierzynie dziś wyjątkowe spotkanie z okazji 35. rocznicy odrodzenia samorządu. 27 maja 1990 roku odbyły się pierwsze wybory do rad gmin. Były to jednocześnie pierwsze całkowicie wolne wybory...
Czytaj więcejDetailsCzytaj także:
Lubuscy parlamentarzyści o 35-leciu samorządu
27 maja będziemy obchodzić 35. rocznicę pierwszych wyborów samorządowych w Polsce. Najpierw w 1990 r. były gminy, dziewięć lat później powiaty i województwo. Czy po tym czasie w strukturze...
Czytaj więcejDetailsCzytaj także:
A. Urbaniak: Odrodzenie samorządu najlepszą rzeczą dla kraju
27 maja będziemy obchodzić 35. rocznicę odrodzenia samorządu.Jak powiedział w Rozmowie o 9.00 Adam Urbaniak, przewodniczący Rady Miasta Zielona Góra, z perspektywy minionych lat, jest to najlepsza rzecz, jaka...
Czytaj więcejDetails
