- 84 lata temu, 1 września 1939 roku, wybuchła II wojna światowa, najbardziej niszczycielski i krwawy konflikt w dziejach ludzkości. Rozpoczęła się napaścią Niemiec na Polskę.
- Trwała 6 lat, zginęło w niej ponad 60 milionów ludzi, w tym ponad 6 milionów obywateli polskich. Objęła zasięgiem działań prawie cały świat. Uczestniczyło w niej 61 państw, a w różnej formie zaangażowało się ponad 1 miliard 700 milionów ludzi.
- Polacy walczyli na wszystkich frontach II wojny światowej.
1 września 1939 roku rozpoczęła się wojna obronna Polski, zwana też kampanią wrześniową. Ta obrona naszego terytorium przed agresją niemiecką, była jednocześnie pierwszym etapem II wojny światowej. Wojsko Polskie stawiło zbrojny opór niemieckiemu najeźdźcy, oczekując na reakcję i pomoc sojuszników. Jednak gdy 3 września Francja i Wielka Brytania wypowiedziały wojnę III Rzeszy Niemieckiej, nie podjęły rzeczywistych działań wojennych.
Tragiczny los naszego kraju został przypieczętowany kilkanaście dni później – 17 września 1939 roku – kiedy inwazję na Polskę, bez wypowiedzenia wojny, rozpoczęła od wschodu Armia Czerwona. Atak Niemiec i Związku Sowieckiego był następstwem podpisania przez te totalitarne państwa paktu Ribbentrop-Mołotow, którego tajny protokół w efekcie podzielił Europę Środkową na tzw. strefy wpływów. Na mocy tego dokumentu Hitler i Stalin przeprowadzili rozbiór Polski. Armia Czerwona mordowała jeńców i masakrowała ludność cywilną, a propaganda sowiecka przedstawiała atak jako „wyprawę wyzwoleńczą” w obronie „ludności zachodniej Ukrainy i zachodniej Białorusi”. Konieczność stawienia zbrojnego oporu na wschodniej granicy Polski dodatkowo osłabiła nasze wojska i przesądziła o klęsce kampanii wrześniowej 1939 roku.
Dalsza część tekstu pod zdjęciem.
Atak niemieckiego pancernika Schleswig-Holstein na Westerplatte
Za początek II wojny światowej uznaje się atak niemieckiego pancernika Schleswig-Holstein na polską składnicę wojskową na Westerplatte 1 września o godzinie 4.45. Oddziały polskie bohatersko broniły półwyspu przed atakami wroga z morza, lądu i powietrza przez 7 dni.
Jednak kilkanaście minut wcześniej wojska niemieckie uderzyły na Polskę na całej długości polsko-niemieckiej granicy. Atak był wspomagany nalotami bombowymi na większość miast polskich, węzłów kolejowych i osiedli fabrycznych. Jednym z pierwszych celów niemieckich nalotów były mosty i dworzec kolejowy w Tczewie oraz szpital i kolegiata w Wieluniu.
Niemieckie obozy koncentracyjne i Holokaust
II wojna światowa to niemieckie obozy koncentracyjne i Holokaust, to także okrucieństwo i bestialstwo wobec ludności cywilnej, masowe egzekucje i celowe niszczenie dóbr kultury. Okres wojny ujawnił, oprócz niemieckiego, totalitaryzm komunistyczny, gdy Józef Stalin nakazał mordowanie jeńców wojennych i masowe wysiedlenia. Symbolem tego stała się zbrodnia katyńska, w której wiosną 1940 roku NKWD zgładziło prawie 22 tysiące polskich oficerów. Sześć lat konfliktu to także bezwzględna wojna propagandowa, miliony emigrantów i w rezultacie nowy podział polityczny Europy na demokratyczny Zachód i komunistyczny Wschód.
Stronami światowego konfliktu był blok państw utworzony wokół tzw. osi przez: III Rzeszę Niemiecką, Włochy i Japonię oraz koalicja państw alianckich, czyli Wielka Brytania, Francja i ich sojusznicy. W 1941 roku do koalicji przyłączyły się Stany Zjednoczone i Związek Sowiecki, który wcześniej pozostawał w sojuszu z III Rzeszą.
II wojna światowa objęła zasięgiem działań wojennych prawie całą Europę, wschodnią i południowo-wschodnią Azję, północną Afrykę, część Bliskiego Wschodu i wszystkie oceany.
Zmobilizowano ponad 110 milionów żołnierzy z 61 państw
W trakcie trwania konfliktu zginęło ponad 60 milionów ludzi, z czego dwie trzecie to cywile. Niemcy wymordowali ogromną część społeczności żydowskiej w Europie, głównie w obozach zagłady. W największym z nich, Auschwitz-Birkenau, zginęło co najmniej 1 milion 100 tysięcy osób. Na terenach okupowanej Polski, inaczej niż w innych państwach Europy Zachodniej, za pomoc Żydom groziła kara śmierci.
Przegrana wojna obronna Polski 1939 roku nie zakończyła oporu i woli walki Polaków. W kraju powstały struktury największego w okupowanej Europie państwa podziemnego, z własnymi siłami zbrojnymi, parlamentem, sądownictwem i tajną edukacją. Wojsko Polskie odrodziło się też we Francji i Wielkiej Brytanii, biorąc udział w większości batalii i zmagań wojennych, poczynając od działań zbrojnych w Skandynawii, Francji, Wielkiej Brytanii, północnej Afryce, Związku Sowieckim, aż po lądowanie w Normandii. Polacy przyczynili się w znaczący sposób do zwycięstwa aliantów i zakończenia II wojny światowej.
II wojna światowa i bohaterstwo polskich lotników
Wybitnie zasłużyli się podczas wojny polscy lotnicy, wsławiając się odwagą i bohaterstwem. Uczestniczyli w wojnie obronnej w 1939 roku, w bitwie o Anglię, w operacji w Normandii, bombardowaniu Niemiec. Wykonywali też loty w celu przerzutu samolotów przez Atlantyk, a także loty z zaopatrzeniem dla Armii Krajowej i partyzantów na Bałkanach. Mieli także udział w zwalczaniu latających bomb V-1 oraz niesieniu pomocy powstańcom warszawskim.
W 6-letnich zmaganiach wojennych śmierć poniosło ponad 6 milionów obywateli II RP. Połowę stanowili Polacy, prawie tyle samo Żydzi i Polacy pochodzenia żydowskiego.
1 września w Polsce jest obchodzony Dzień Weterana Walk o Niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej, ustanowiony przez Sejm w 1997 roku. W tym dniu Polacy oddają hołd obrońcom Ojczyzny i wspominają wszystkich tych, którzy walcząc o Polskę, zginęli na polach bitewnych.
II wojna światowa – przyczyny
Wybuch II wojny światowej był częściowo spowodowany kryzysem, jaki w dwudziestoleciu międzywojennym przechodziły liberalne demokracje w Europie i wzrostem tendencji autorytarnych, przeradzających się w ustroje totalitarne.
Po przegranej I wojnie światowej Niemcy chciały „uwolnić się” od niekorzystnych dla nich postanowień traktatu wersalskiego, w którym ustalono główne zasady ładu powojennego. Zaczęły łamać narzucone im ograniczenia i lekceważyć rezolucje Ligi Narodów, powołanej dla zapewnienia pokoju. Jednocześnie coraz trudniejsza stawała się sytuacja gospodarcza Niemiec, co spowodowało wzrost popularności polityków i partii skrajnych.
II wojnę światową poprzedził „Anschluss” Austrii przez Niemcy w 1938 roku oraz aneksja Czech w 1939 roku. O realizacji kolejnego etapu polityki hitlerowskich Niemiec – ataku na Polskę – przesądził sowiecko-niemiecki pakt o nieagresji Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 roku, w którym oba mocarstwa uzgodniły podział swoich wpływów w Europie Środkowej, ustalając, że „granica sfer interesów Niemiec i Związku Radzieckiego będzie w przybliżeniu przebiegać na linii rzek Narwi, Wisły i Sanu”.
1 września nastąpiła agresja niemiecka na terytorium Polski. 3 września wojnę III Rzeszy wypowiedziały Francja i Wielka Brytania. Ograniczyły się jednak do działań dyplomatycznych, nie udzielając Polsce realnej pomocy wojskowej. Państwa te, będące naszymi sojusznikami, w myśl zawartych umów, były zobowiązane do podjęcia ofensywy wobec agresora w ciągu dwóch tygodni od rozpoczęcia działań wojennych przeciw drugiemu sprzymierzonemu krajowi.
Atak ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku
17 września doszło do ataku Armii Czerwonej na nasz kraj i Polska została podzielona na dwie części – niemiecką i sowiecką. Zarówno III Rzesza, jak i Związek Sowiecki, oprócz podboju terytorialnego naszego kraju, realizowały unicestwienie jego inteligencji i stopniowe wyniszczanie narodu polskiego.
ZSRR latem 1940 roku zaanektował Litwę, Łotwę i Estonię oraz rozpoczął zbrojną okupację Besarabii i północnej Bukowiny. W listopadzie 1939 roku zaatakował Finlandię i toczył z nią tzw. wojnę zimową.
Wiosną 1940 roku Niemcy rozpoczęły okupację państw Europy Zachodniej i Północnej. Do wojny przyłączyły się Włochy. W ciągu roku połączone siły niemiecko-włoskie opanowały niemal całą Europę. Od sierpnia do listopada 1940 roku trwała bitwa o Wielką Brytanię, która zakończyła się dla Niemców porażką. Było to pierwsze w historii starcie o zasadniczym znaczeniu, które rozegrało się wyłącznie w powietrzu.
W 1941 roku do koalicji antyhitlerowskiej przyłączył się Związek Sowiecki, który wcześniej pozostawał w sojuszu z Niemcami. 22 czerwca 1941 roku ZSRR stał się celem niemieckiego ataku. Rozpoczęła się wojna niemiecko-sowiecka, określana przez historiografię rosyjską jako „Wielka Wojna Ojczyźniana”. W operacji pod kryptonimem „Barbarossa” Niemcy początkowo odnosili ogromne sukcesy, ale po bitwach – pod Stalingradem oraz na Łuku Kurskim zostali zmuszeni do odwrotu. Armia Radziecka, wspierana przez sojuszników, w tym Polaków, rozpoczęła żmudny marsz na Berlin.
Bitwa pod Monte Cassino
Na zachodzie przełomem była wielomiesięczna bitwa pod Monte Cassino, zakończona zwycięstwem aliantów w maju 1944 roku, w którym duży udział mieli żołnierze 2. Korpusu Polskiego generała Władysława Andersa. Zdobycie wzgórza otworzyło aliantom drogę na Rzym. Miesiąc później rozpoczął się desant na Normandię, poprzedzający utworzenie przez blisko 2 miliony żołnierzy drugiego frontu w Europie. 25 sierpnia 1944 roku wyzwolono Paryż, a na początku września alianci wkroczyli do Belgii.
Niemcy poddali Armii Czerwonej stolicę – Berlin – 2 maja 1945 roku. Kilka dni wcześniej samobójstwo popełnił Adolf Hitler.
8 maja 1945 roku był dniem euforii dla milionów ludzi w kilkudziesięciu krajach. III Rzesza podpisała akt bezwarunkowej kapitulacji.
II wojna światowa poza Europą
Wojna była prowadzona także poza Europą. Działania militarne toczyły się na Oceanie Atlantyckim oraz w Afryce Północnej. Na Dalekim Wschodzie Japończycy, sojusznicy Niemców, walczyli z Wielką Brytanią, Australią, Nową Zelandią i siłami holenderskimi, Chinami oraz Stanami Zjednoczonymi. 7 grudnia 1941 roku lotnictwo japońskie zaatakowało hawajską bazę amerykańską Pearl Harbor, a dzień później Wielka Brytania i Stany Zjednoczone wypowiedziały wojnę Japonii. Tym samym USA przyłączyły się do koalicji antyhitlerowskiej.
Po odrzuceniu amerykańskiego ultimatum o bezwzględnej kapitulacji, 6 sierpnia 1945 Stany Zjednoczone zrzuciły bombę atomową na Hiroszimę, a trzy dni później – na Nagasaki. 14 sierpnia 1945 roku Japonia ogłosiła zawieszenie broni, a 2 września został podpisany akt kapitulacji.
Nowe władze w okupowanych Niemczech ukonstytuowały się na podstawie ustaleń Europejskiej Komisji Doradczej z 12 września 1944 roku, która realizowała plan podziału Niemiec na strefy okupacyjne, opracowany podczas konferencji jałtańskiej. Dalsze rozstrzygnięcia kwestii niemieckich zapadły na konferencji poczdamskiej. Konferencje w Jałcie i Poczdamie, a także w Teheranie ukształtowały mapę polityczną Europy na blisko 50 lat, pozostawiając państwa Europy Wschodniej w orbicie wpływów sowieckich. Dla wielu krajów, w tym Polski, koniec wojny nie oznaczał pełnej wolności i suwerenności. Dominacja Związku Radzieckiego i utworzenie bloku państw komunistycznych odebrały im możliwość swobodnego rozwoju.
Mapa kontynentu zmieniła się po 1989 roku, gdy w Polsce upadł komunizm, a fala demokratycznych przemian ogarnęła Europę. Związek Radziecki oficjalnie rozpadł się w grudniu 1991 roku.
Źródło: PAP/IAR/mpo