29 lat temu, 17 września 1993 roku, Polskę opuścili ostatni żołnierze armii radzieckiej, stacjonującej na naszym terytorium od 1945 roku. Ich obecność była jednym z przejawów ograniczonej suwerenności kraju.
W symboliczny dzień dla Polaków, to jest 54. rocznicę sowieckiej agresji na Rzeczpospolitą, dowódca Północnej Grupy Wojsk generał Leonid Kowaliow złożył meldunek o zakończeniu procesu wycofywania wojsk. Dzień później – 18 września 1993 roku – wyszła ostatnia grupa żołnierzy.
Wojska radzieckie stacjonowały u nas z rozkazu Józefa Stalina. W maju 1945 roku w krajach podporządkowanych ZSRR przeformowano fronty wojenne w cztery grupy wojsk, w tym jedną w Polsce. Północna Grupa Wojsk w naszym kraju stanowiła narzędzie nacisku i gwarantowała uległość władz polskich wobec sowieckich.
Rozmowy o wycofaniu wojsk podjęto z inicjatywy strony polskiej w grudniu 1990 roku. 26 października 1991 w Moskwie parafowano układ w tej sprawie. Zgodnie z nim, radzieckie oddziały bojowe miały wyjść do połowy listopada 1992 roku, a jednostki tranzytowo-likwidacyjne – do końca 1993-go.
Wielkie zasługi przy negocjowaniu wyjścia wojsk sowieckich z Polski poniósł ówczesny premier Jan Olszewski. Zapobiegł on tworzeniu spółek „joint ventures”, do których mieli wejść radzieccy wojskowi stacjonujący w Polsce. To dzięki niemu w porozumieniu dotyczącym wycofania nie znalazł się zapis, popierany przez część polskich dyplomatów i prezydenta Lecha Wałęsę, o rosyjskich ośrodkach, które miałyby pozostać na terenie Polski.
Pierwsi żołnierze radzieccy wyruszyli do ZSRR pół roku przed parafowaniem umowy z października 1991 roku, to jest 8 kwietnia. W tym czasie PGW liczyła około 53 tysięcy żołnierzy i 7 tysięcy pracowników cywilnych. Towarzyszyło im około 40 tysięcy członków rodzin. Wojska zajmowały ponad 700 kilometrów kwadratowych, korzystały z 13 lotnisk, 4 poligonów i 8 tysięcy różnych obiektów. Rosjanie utrzymywali na terytorium Polski między innymi składy z amunicją nuklearną, w postaci głowic do rakiet i bomb lotniczych, choć oficjalnie Moskwa i władze PRL temu zaprzeczały.
Według komunikatów dowództwa wojsk radzieckich żołnierze wychodzący z Polski zostawiali w dobrym stanie użytkowane przez siebie budynki i tereny. W rzeczywistości, najczęściej były one kompletnie zdewastowane. Władze miast, w których stacjonowały wojska sowieckie, musiały zmierzyć się z wieloma trudnościami związanymi z zagospodarowaniem zniszczonych terenów i rekultywacją środowiska naturalnego.
Jako ostatnia, w 1993 roku, wyjechała jednostka łączności z warszawskiego Rembertowa i dowództwo PGW. Na terytorium Polski pozostały jeszcze oddziały pomocnicze, zabezpieczające tranzyt wojsk radzieckich z Niemiec.
Północna Grupa Wojsk powstała z przekształcenia 2. Frontu Białoruskiego. Dowodził nią Konstanty Rokossowski, sowiecki marszałek o polskim pochodzeniu. Siedzibą dowództwa była Legnica. Ważniejsze lokalizacje stanowiły także między innymi Świdnica, Borne Sulinowo, Bagicz, Brzeg, Dębica, Żagań i Świnoujście.
Stacjonowanie wojsk radzieckich w Polsce zostało formalnie uregulowane postanowieniami Układu o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej z 14 maja 1955 roku, czyli tzw. Układu Warszawskiego, oraz umowy z 17 grudnia 1956 roku. Zgodnie z nią, ogólną liczbę wojsk sowieckich w Polsce ustalono na 62-66 tysięcy żołnierzy, w tym wojska lądowe – 40 tysięcy, lotnictwo – 17 tysięcy i marynarka wojenna – 7 tysięcy. Armia sowiecka użytkowała 70 tysięcy hektarów różnych terenów, między innymi gruntów ornych, łąk i pastwisk, lasów oraz stawów i jezior.
Z PGW współpracowało powołane w 1957 roku Biuro Pełnomocnika Rządu Polskiego do spraw Pobytu Wojsk Radzieckich w Polsce. W 1956 roku rozpoczęła działalność polsko-radziecka Komisja Mieszana. Zajęła się roszczeniami obywateli, którzy ponieśli uszczerbek w mieniu i na zdrowiu na skutek pobytu wojsk radzieckich w Polsce. W sumie do 1993 roku rozpatrzono około 7 tysięcy spraw. Dotyczyły one między innymi śmierci 615 polskich obywateli. Z tej liczby 249 żołnierze zastrzelili z broni palnej, w tym 69 na tle rabunkowym, 250 zmarło w wypadkach komunikacyjnych spowodowanych przez żołnierzy radzieckich, a 50 zginęło podczas działań wojennych. Dopiero w 1994 roku ustalono imienne listy tych osób.