Z powodu drastycznie niskich cen rolnikom nie opłacało się zbierać plonów z pola. Warzywa, zboża i owoce zostawały na plantacjach, bo skupy płacą grosze. Sytuację miały poprawić samozbiory. Teraz jednak mogą stać się one dramatem dla rolników.

Ministerstwo Finansów wyjaśnia, że samozbiory mogą podlegać VAT, nawet gdy rolnik oddaje plony za darmo lub za symboliczną kwotę. Zwolnienie obejmuje tylko rolników ryczałtowych i „prezenty o małej wartości”.

Tegoroczne samozbiory miały zapobiec zmarnowaniu się plonów. Rolnicy chcieli w ten sposób ograniczyć straty i pomóc lokalnym społecznościom. Gdy sprzedaż nie pokrywała kosztów, część gospodarstw oddawała paprykę, ziemniaki czy kapustę za darmo lub za złotówkę.

1. Pytania do resortu finansów oraz rolnictwa i rozwoju wsi.

W październiku rolnicy z różnych części kraju, zdesperowani sytuacją na rynku, wezwali do tzw. samozbiorów. Każdy może przyjechać na pole i zebrać plony, których rolnikowi nie opłaca się zbierać. Samozbiory mają charakter nieodpłatny lub za symboliczną kwotę.

„Życie Stolicy” zwróciło się do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministra Finansów z zapytaniem dziennikarskim ws. samozbiorów nieodpłatnych. Zapytano:

Czy rolnik jest zobowiązany uiścić podatek VAT od towaru w ten sposób rozdysponowanego?,
Jeżeli tak, w jaki sposób rolnicy mają obliczyć podstawę opodatkowania, tj. ilość towaru i cena (hurtowa, detaliczna)?,
Czy tak rozdysponowany towar może być uznany za spełniający wymóg art. 7 ust.3 i 4 pkt. 2 ustawy o VAT t. towar małej wartości?,
W przypadku, w którym podatek VAT byłby należny czy Minister Finansów wyda rozporządzenia ws. zaniechania poboru podatku VAT w takich sytuacjach?,
Czy Minister Rolnictwa zamierza interweniować w sprawie nieodpłatnych samozbiorów, aby zdesperowani rolnicy nie byli dodatkowo opodatkowani (np. czy wystąpi do Ministra Finansów o wydanie rozporządzenia ws. zaniechania poboru podatku w takich sytuacjach)?

2. Czy samozbiory podlegają VAT i kogo to dotyczy?

Resort finansów wskazał, że działalność rolnicza może być rozliczana na zasadach ogólnych lub w procedurze rolnika ryczałtowego. Dla ryczałtowców nieodpłatne lub symboliczne samozbiory są zwolnione z VAT.

Ministerstwi Finansów: „Działalność rolnicza może być opodatkowana podatkiem VAT na zasadach ogólnych albo z zastosowaniem procedury przewidzianej dla tzw. rolników ryczałtowych.Dostawy produktów rolnych dokonywane przez rolników ryczałtowych objęte są zwolnieniem od podatku VAT, jeżeli są to produkty pochodzące zasadniczo z jego własnej produkcji rolniczej (np. z własnego gospodarstwa rolnego). Dotyczy to również dostaw dokonywanych w ramach tzw. samozbiorów, tj. nieodpłatnie bądź za symboliczną odpłatnością.

W przypadku rolników będących podatnikami VAT czynnymi, rozliczają oni ten podatek na zasadach ogólnych wynikających z regulacji ustawy o VAT i aktów wykonawczych do tej ustawy.

Opodatkowaniu VAT podlegają czynności odpłatne (m.in. dostawy towarów i świadczenie usług za wynagrodzeniem), ale również niektóre czynności nieodpłatne, tj. nieodpłatne przekazanie towarów należących do przedsiębiorstwa podatnika czy wszelkie inne darowizny, w sytuacji, gdy podatnikowi przysługiwało przy nabyciu bądź wytworzeniu towaru prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.

Wyżej wymienione zasady dotyczą również dostaw produktów rolnych dokonywanych w ramach tzw. samozbiorów. W przypadku takich dostaw nieodpłatnych podstawą opodatkowania jest koszt wytworzenia tych produktów, określony w momencie tej dostawy.

Aby móc mówić o prezentach o małej wartości, których nieodpłatne przekazanie nie podlega opodatkowaniu VAT, muszą być spełnione wskazanie w ustawie o VAT warunki, tj. łączna wartość przekazanych jednej osobie towarów nie może przekroczyć w roku podatkowym kwoty 100 zł (bez podatku), pod warunkiem jednak, że podatnik prowadzi ewidencję pozwalającą na ustalenie tożsamości tych osób. W przypadku natomiast, gdy przekazania nie ujęto w takiej ewidencji, jednostkowa cena nabycia lub jednostkowy koszt wytworzenia towaru w momencie jego przekazania nie może przekroczyć 20 zł.”

Inaczej jest u czynnych podatników VAT: opodatkowaniu podlegają czynności odpłatne oraz niektóre nieodpłatne przekazania towarów należących do przedsiębiorstwa.

Kluczowa jest podstawa opodatkowania przy nieodpłatnym przekazaniu. W piśmie resortu wyjaśniono, że podstawą jest koszt wytworzenia produktów. W praktyce fiskus może naliczyć podatek nawet wtedy, gdy rolnik nie uzyskał żadnego przychodu, a jedynie oddał plony, by nie dopuścić do ich zmarnowania.

3. Jak działa zwolnienie „prezent o małej wartości” i jakie są limity?

Przepisy przewidują wyjątek dla tzw. prezentów o małej wartości. Zwolnienie obejmuje towary do 100 zł rocznie na osobę, jeśli rolnik prowadzi ewidencję obdarowanych, albo do 20 zł jednostkowo bez ewidencji.

Worek ziemniaków czy skrzynka kapusty zazwyczaj przekraczają te progi, co u czynnych podatników VAT otwiera obowiązek rozliczenia podatku.

4. Nie będzie zaniechania poboru podatku, bo Unia Europejska

Ministerstwi Finansów: „Podatek VAT jest podatkiem zharmonizowanym w Unii Europejskiej. Polska, jako państwo członkowskie, zobowiązana jest do zapewnienia zgodności przepisów krajowych normujących opodatkowanie podatkiem od towarów i usług z przepisami prawa unijnego, w tym do przestrzegania zasad rządzących tym podatkiem.

Zaniechanie poboru podatku prowadziłoby do naruszenia jednej z podstawowych zasad VAT w UE – zasady neutralności podatku VAT, mogłoby być też postrzegane jako naruszenie prawa unijnego w obszarze środków własnych UE – podatek VAT stanowi podstawę do ich wyliczenia. Nie jest zatem rozważane takie rozwiązanie”.

Jak napisało „Życie Stolicy” rolnicy, którzy w akcie desperacji ogłosili nieodpłatne samozbiory, ze względu na brak opłacalności produkcji, będą teraz faktycznie dodatkowo ukarani przez fiskusa podatkiem VAT.

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi umył ręce, nie próbował nawet wystąpić do Ministra Finansów o zaniechanie poboru podatku. Ten ostatni z kolei, także nie pochylił się nad dramatem rolników i żąda podatku VAT od przychodów nieuzyskanych.