W Żaganiu rozpoczęły się dwudniowe obchody 74. rocznicy ucieczki jeńców z hitlerowskiego Stalagu Luft 3 – nazywanej „Wielką Ucieczką”. Była to jedna z największych i najlepiej zorganizowanych ucieczek w czasie II wojny światowej. – Pamięć o tym wydarzeniu jest ciągle żywa za sprawą obchodów rocznicowych oraz imprez towarzyszących organizowanych na terenie Muzeum Obozów Jenieckich w Żaganiu, gdzie niegdyś znajdował się Stalag Luft 3 – niemiecki obóz jeniecki dla lotników alianckich – poinformował dyrektor muzeum Marek Łazarz.
Posłuchaj rozmowy z Markiem Łazarzem:
Dziś odbył się uroczysty apel pamięci z pełnym ceremoniałem wojskowym przygotowanym przez żołnierzy Czarnej Dywizji. Zgodnie z tradycją wzięła w nim udział grupa oficerów i podoficerów Królewskich Sił Lotniczych Wielkiej Brytanii (Royal Air Force). „50-osobowej grupie RAF towarzyszył honorowy gość obchodów rocznicowych Air Commodore (generał) Charles Clarke, jeniec Stalagu Luft 3, a obecnie prezes Stowarzyszenia Byłych Jeńców Wojennych RAF.
Jutro odbędzie się Cross Żagański. Będzie to 44. edycja biegu przełajowego na dystansie 10 km o puchar „Wielkiej Ucieczki”. W tym roku udział w nim zapowiedziało ok. 700 osób. Wśród nich będą m.in. żołnierze RAF-u i Amerykanie. Tego samego dnia na terenie muzeum zaplanowano piknik z pokazem sprzętu wojskowego 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej.
„Będzie okazja obejrzeć z bliska i wsiąść do czołgu Leopard czy słynnego T-34/85. W pokazie weźmie także udział niewielki pododdział amerykański oraz rekonstruktorzy historyczni” – dodał Łazarz.
Wcześniej odbyły się dwa inne wydarzenia związane z rocznicą „Ucieczki” – konkurs historyczny dla młodzieży oraz rajd harcerski „Wielka Ucieczka”, w którym wzięło udział ok. 100 harcerzy z całej Polski.
Historia brawurowej ucieczki miała swój początek wiosną 1943 r. w Stalagu Luft 3 w Żaganiu – jednym z niemieckich obozów jenieckich na terenie tego miasta. Zawiązał się w nim wówczas „Komitet X”, na czele którego stanął mjr RAF Roger J. Bushell. Zadaniem komitetu było przygotowanie i przeprowadzenie masowej ucieczki 200 jeńców.
Przygotowania obejmowały między innymi kopanie trzech tuneli, które nazwano: „Tom”, „Dick” i „Harry”. Cały wysiłek skupiono jednak na „Harrym” – tunel znajdował się ok. 9 m pod ziemią i miał ponad 100 metrów długości.
W nocy z 24 na 25 marca 1944 r. podkopem wydostało się 76 jeńców. W wyniku zarządzonej akcji poszukiwawczej Niemcy złapali 73 uciekinierów. Ucieczka w pełni powiodła się tylko trzem lotnikom. Byli to Norwegowie Per Bergsland i Jens Muller oraz Holender Bram van der Stok.
Na rozkaz Hitlera straconych zostało 50 uczestników ucieczki. Pochodzili z Wielkiej Brytanii, Kanady, RPA, Australii, Nowej Zelandii, Norwegii, Litwy, Belgii, Holandii, Francji, Czech, Grecji. Na liście rozstrzelanych znalazło się także 6 Polaków.
Wydarzenie to nazwano „Wielką Ucieczką”. W 1963 r. powstał film fabularny z Charlesem Bronsonem i Stevem McQueenem, a w 1988 r. nakręcono „Wielką Ucieczkę II” z Christopherem Reeve. Powstało także wiele filmów dokumentalnych na ten temat.
Do naszych czasów nie zachowały się oryginalne zabudowania obozu – pozostały jedynie fragmenty fundamentów. Nie zachował się także słynny tunel nazwany przez jego budowniczych „Harry”, którym żołnierze wydostali się na wolność.
Odwiedzając muzeum w Żaganiu można jednak obejrzeć liczne pamiątki po jeńcach wojennych, galerię mundurów lotniczych oraz rekonstrukcję izby jenieckiej z oryginalnymi elementami wyposażenia.
Na terenie muzeum znajduje się replika tunelu ucieczkowego o długości ok. 30 metrów, zrekonstruowano jeden z obozowych baraków i wieżę wartowniczą. W miejscu, gdzie było wyjście z tunelu „Harry” stoi teraz pamiątkowy obelisk.
Podczas II wojny światowej na terenie Żagania (niem. Sagan) funkcjonował Stalag VIIIC dla szeregowych i podoficerów wojsk lądowych, który podlegał VIII Okręgowi Wojskowemu Wehrmachtu z siedzibą we Wrocławiu. Ponadto w Żaganiu istniały dwa Stalagi – Luft 3 i Luft 3 Belaria, które podlegały naczelnemu dowództwu Luftwaffe.