Willa Maxa Erfurta w Jeleniej Górze, kasyno oficerskie w Twierdzy Modlin, Kościół w Lubiechni Małej oraz Muzeum „Dom Szewca” w Pszczewie – to niektórzy laureaci ogólnopolskiego konkursu „Zabytek Zadbany”. W 2024 r. przyznano 18 nagród w 6 kategoriach. Wśród laureatów lubuski zabytek.
„Zabytek Zadbany” – konkurs honorujący unikaty ocalone od zniszczenia
„Zabytek Zadbany” to konkurs, w którym od niemal 50 lat nagradzane są najlepszych prace z zakresu konserwacji, rewitalizacji i adaptacji zabytków, zrealizowane zgodnie z najwyższymi standardami badawczymi i wykonawczymi.
Oceny zgłoszonych do konkursu prac dokonało jury, w składzie: prof. dr hab. arch. Małgorzata Rozbicka – przewodnicząca, dr hab. szt. Monika Bogdanowska – wiceprzewodnicząca, dr hab. inż. Wojciech Eckert, dr Małgorzata Gwiazdowska, dr Jerzy Ilkosz, dr Maciej Prarat oraz dr hab. Miron Urbaniak.
W kategorii utrwalenia wartości zabytkowej obiektu dwa równorzędne tytuły laureatów przyznano: miastu Jelenia Góra za kompleksowe prace konserwatorskie w zespole willi secesyjnej Maxa Erfurta w Jeleniej Górze, wykonane na podstawie wszechstronnych badań konserwatorskich, które pozwoliły na wydobycie i zachowanie wysokich walorów architektonicznych i artystycznych zespołu; miastu Nowy Dwór Mazowiecki za kompleksowe prace budowlane i konserwatorskie przeprowadzone z pełnym poszanowaniem substancji zabytkowej i formy architektonicznej kasyna oficerskiego w Twierdzy Modlin oraz za staranność i konsekwencję w przywracaniu historycznej kompozycji jego elewacji i wystroju wnętrz.
Wyróżnienia przyznano: miastu Łódź za prace konserwatorskie przeprowadzone z pełnym poszanowaniem oryginalnej substancji kamienicy rezydencjonalnej Hilarego Majewskiego w Łodzi, w wyniku których uratowano zdekapitalizowany obiekt wraz z jego wystrojem i wyeksponowano walory artystyczne zabytku; zborowi w Szczecinie Kościoła Chrześcijan Baptystów Rzeczypospolitej Polskiej za prace budowlane i konserwatorskie przeprowadzone w budynku z kaplicą baptystów w Szczecinie, które pozwoliły na zachowanie integralności zabytku oraz wydobycie jego walorów artystycznych i użytkowych.
W kategorii rewaloryzacji przestrzeni kulturowej i krajobrazu tytuł laureata przyznano Muzeum w Lewkowie – Zespołowi Pałacowo-Parkowemu za kompleksowe prace budowlane, konserwatorskie i rewaloryzacyjne w cennym zespole pałacowo-parkowym doby klasycyzmu w Lewkowie, które przywróciły mu dawną świetność i pozwoliły na całościowe udostępnienie mieszkańcom i turystom.
Wyróżnienia w tej kategorii przyznano: gminie Twardogóra za przeprowadzenie prac zabezpieczających i restauratorskich, dzięki którym zachowano zgodnie z zasadami konserwatorskimi oryginalną substancję i formę trwałej ruiny pałacu w zespole pałacowo-parkowym w Goszczu oraz w pełni udostępniono obiekt zwiedzającym; Muzeum Małopolski Zachodniej w Wygiełzowie za konsekwentną, etapową realizację prac, dzięki którym zabezpieczono i udostępniono ruiny zamku Lipowiec w Babicach oraz utrwalono je w miejscowym krajobrazie kulturowym.
W kategorii adaptacji obiektów zabytkowych tytuł laureata przyznano: Euro Styl Montownia – Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością za prace konserwatorskie i adaptacyjne przeprowadzone z dużym szacunkiem dla oryginalnej formy architektonicznej i substancji materialnej budynku produkcyjno-magazynowego na terenie dawnej Stoczni Gdańskiej, obecnie Montowni Lofts & Experience, z zachowaniem w obiekcie historycznych nawarstwień oraz licznych oryginalnych detali i urządzeń.
Wyróżnienia w tej kategorii otrzymały: Kampinoski Park Narodowy za przywrócenie właściwego stanu technicznego, zachowanie historycznego charakteru i formy architektonicznej zespołu drewnianej zabudowy leśniczówki w Granicy oraz nadanie mu nowych funkcji użytkowych; gmina Olkusz za wysoki poziom wykonanych prac budowlanych i konserwatorskich oraz udaną adaptację do nowych funkcji budynku dawnego starostwa – wraz z piwnicami kwartału królewskiego – i gotyckich piwnic ratuszowych w Olkuszu oraz Uniwersytet WSB Merito w Poznaniu za prace budowlane i konserwatorskie oraz przystosowanie historycznych budynków pokoszarowych przy ul. Franciszka Ratajczaka 1 i 3 w Poznaniu do nowej funkcji biurowo-dydaktycznej i współczesnych wymogów funkcjonalno-użytkowych.
Lubuska perełka z XIV w.
W kategorii architektury i budownictwa drewnianego tytuł laureata przyznano: Parafii Rzymskokatolickiej Najświętszego Serca Pana Jezusa w Rzepinie za pełne rozpoznanie badawcze, wzorcowe prace konserwatorsko-restauratorskie przeprowadzone z wykorzystaniem tradycyjnych technik budowlanych i za zachowanie autentyzmu substancji zabytkowej kościoła filialnego Podwyższenia Krzyża Świętego w Lubiechni Małej.
Na stronie Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków możemy wyczytać, że Lubiechnia Mała to niewielka wieś, położona w niedalekiej odległości od Rzepina. Pierwsze wzmianki o miejscowości dotyczą spisu dóbr biskupstwa poznańskiego z 1405 r., kiedy to „Klei Lobichan” liczy 42 łany, w tym 2 łany proboszcza. Kolejna informacja pochodzi z 1447 r., kiedy związani z Frankfurtem bracia Quernthammel odsprzedają miejscowość Martinowi Winsowi. Później wieś przechodzi w ręce kolejnych rodów: von Brandów, von Ludvigów a od roku 1800 von Bergów.
Kościół w tej miejscowości istniał zapewne już w XIV w. Od czasu reformacji został przejęty przez ewangelików. W okresie wojny trzydziestoletniej uległ zapewne zniszczeniu.
Nową budowlę wzniesiono w roku 1669, z fundacji właścicieli wsi rodziny von Ludwig. Powstałą wówczas budowlę wzniesiono w konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem gliną z sieczką na drewnianym ruszcie. Ludwigowie ufundowali także barokowe wyposażenie świątyni – ołtarz i ambonę.
W latach 1813-1818 przeprowadzono prace budowlane wzbogacając bryłę drewnianą wieżą dostawioną od strony zachodniej. Roboty te prowadzone były z inicjatywy ówczesnego właściciela wsi – von Berga.
Pod koniec XIX w. wprowadzono prospekt organowy.
Na szczególną uwagę zasługuje wnętrze świątyni.
– Jest to jeden z nielicznych obiektów, gdzie po wojnie nie wprowadzono znaczących zmian – pisze w dokumentach LWKZ. – Na uwagę zasługuje również konstrukcja ościeży niegdyś zewnętrznych drzwi prowadzących do nawy świątyni. Na nadprożu wyryto tutaj datę upamiętniającą rok wzniesienia budowli: „Anno1669”. Do dzisiaj zachowano ławki kościelne, posadzkę ceramiczną i ołtarz.
Znaczące prace remontowe budowli wykonano w latach 20. XX w. Wymieniono wówczas podwalinę i obniżono kruchtę. W pierwszej kondygnacji wieży wymieniono częściowo konstrukcję drewnianą na murowaną. Wówczas też dotychczasowe neogotyckie dzwony zastąpiono jednym, datowanym na 1913 r. Na kolejny gruntowny remont świątynia musiała czekać około sto lat.
Część gliny wykorzystanej przy remoncie została pozyskana z XIX-wiecznego domu w Lubiechni, który szedł do rozbiórki. Do uzupełnienia ubytków w elewacji kościoła użyto około dwóch ton gliny.
Oryginalne rozwiązania zastosowane zostały też do zaprawy wapienno-pisakowej. Aby nadać naturalnego zbrojenia tynków, zastosowano cięte końskie grzywy. Fragmenty włosia doskonale widać dziś w ścianach. Włosie zostało jednak przycięte i pomalowane. Malowanie też jest oryginalne. Pierwotnie glina była malowana kazeiną wapienną, tj. rodzajem spoiwa malarskiego, który uzyskuje się poprzez dodanie do wapna suchego twarogu. Między wapnem i twarogiem zachodzi reakcja i tworzy się z tego kremowa pasta nierozpuszczalna w wodzie.
Oryginalne jest także podejście do konserwacji elementów drewnianych kościółka w Lubiechni Małej. Cześć elementów z XVII wieku wymagało wymiany. Za prace stolarskie odpowiedzialny był Kazimierz Jurkowski, stolarz z Cybinki. Do wymiany konstrukcji użył około pół kubika drewna sosnowego, ściętego zimą. Stolarz zapewnia, że drewno ścinane latem w lesie jest jak wata i nie ma wartości. Drzewo należy ściąć w minusowej temperaturze. Wtedy jest zbite i twarde jak kamień.
Drzwi do świątyni są jasnoniebieskie. Na ten niespotykany kolor natrafiono podczas prac konserwatorskich, w trakcie czyszczenia okien i drzwi. Odcień najprawdopodobniej pochodzi z XIX w.
Zabytkowe skarby z innych części Polski
Wyróżnienia w tej kategorii przyznano też: uzdrowisku Goczałkowice-Zdrój – Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością za uczytelnienie wartości zabytkowych, przywrócenie pierwotnej funkcji oraz poprawę stanu technicznego i walorów estetycznych pawilonu Starej Pijalni w Goczałkowicach-Zdroju; Lasom Miejskim – Warszawa za prace budowlane i konserwatorskie wykonane z zastosowaniem dawnych rozwiązań materiałowych i konstrukcyjnych, z poszanowaniem pierwotnej formy, wystroju i wyposażenia wnętrz leśniczówki przy ul. Rydzowej 1 w Warszawie; Parafii Rzymskokatolickiej Świętej Anny w Jaktorowie za prace budowlane i konserwatorskie w kościele parafialnym Świętej Anny w Jaktorowie, w wyniku których zatrzymano procesy destrukcji nietypowej zdwojonej konstrukcji ścian oraz wyeksponowano wartości estetyczne i artystyczne obiektu. Laureatem w kategorii zabytków techniki została Zabytkowa Kopalnia Ignacy w Rybniku za staranne prace budowlane i konserwatorskie, przeprowadzone z poszanowaniem historycznej substancji i formy budowlanej nadszybia i maszynowni szybu Kościuszko oraz za zachowanie i przywrócenie do pełnej sprawności unikatowego wyposażenia technologicznego.
W kategorii specjalnej właściwego użytkowania i stałej opieki nad zabytkiem dwa równorzędne tytuły laureatów przyznano: Marianowi Wołkowskiemu-Wolskiemu za pieczołowite przebadanie, rozpoznanie, konserwację i restaurację lamusa dworskiego – parteru dawnego dworu wieżowego w Hawłowicach Górnych, dzięki czemu ocalono przed zniszczeniem oraz ujawniono wyjątkową wartość historyczną i artystyczną obiektu, a zabytek udostępniono zwiedzającym oraz Gminnemu Ośrodkowi Kultury w Pszczewie za wieloletnią, systematyczną opiekę oraz angażowanie lokalnej społeczności w zabezpieczenie i utrwalenie wartości Domu Szewca, zabytku wyjątkowego w krajobrazie architektonicznym Pszczewa.
Jury nie przyznało nagród w nowo utworzonej kategorii „Zabytek dostępny”, która pojawiła się po raz pierwszy w tegorocznej edycji konkursu.
Polecamy
Kolejka w MRU tylko do 15 sierpnia
Od roku w podziemiach Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego kursuje kolejka. Było to marzenie pracowników Muzeum Fortyfikacji i Nietoperzy w Pniewie. Pomysł...
Czytaj więcej
