W miejscowości Orzełówka w rejonie wileńskim na Litwie powstaje Muzeum Szkolnictwa na Wileńszczyźnie, którego zadaniem będzie m.in. ocalenie pamięci o rozwoju polskiej oświaty na tych terenach. Otwarcie placówki planowane jest na przyszły rok.
„Powołanie muzeum to bardzo dobry pomysł” – mówi wiceprezes Stowarzyszenia Nauczycieli Szkół Polskich na Litwie „Macierz Szkolna” Krystyna Dzierżyńska. Dzieje szkół polskich na Wileńszczyźnie „należy ocalić od zapomnienia” – dodaje.
Przypomina, że w ciągu prawie 80 lat, w czasach sowieckich i po odzyskaniu przez kraj niepodległości, szkoły na Litwie, w tym z polskim językiem nauczania, przeszły wiele reorganizacji czy optymalizacji. Szkoła polska stoczyła też niejedną walkę, by nie dopuścić do swojej rusyfikacji, a później lituanizacji. Dziennikarka wskazuje, że „wiele rzeczy, interesujących eksponatów nie sposób już odzyskać, wiele dokumentów oddano do archiwum albo wyrzucono”.
Powszechną szkołę polską na Litwie, w odróżnieniu od innych szkół polskich działających poza granicami kraju, charakteryzuje zachowany jeszcze z okresu międzywojennego tradycyjny model – nauczanie wszystkich przedmiotów w języku ojczystym i wychowanie w polskości.
Lisiewicz podkreśla, że „w latach 50. na Litwie działało nawet ponad 300 polskich szkół”. Były w Turmontach, w Jeziorosach na północy kraju, w rejonie szyrwinckim, święciańskim. Dzisiaj na Litwie jest 70 szkół z polskim językiem nauczania. Zachowały się tylko na Wileńszczyźnie – w rejonach wileńskim, solecznickim, trockim i w Wilnie.
Zmniejsza się liczba naszych szkół, „dlatego powinniśmy zachować pamięć o nich, a przede wszystkim o tych, dzięki którym ta szkoła, język polski, polskość przetrwały na tych ziemiach” – podkreśla Dzierżyńska. Jej zdaniem budynek dawnej polskiej szkoły podstawowej w Orzełówce „to dobre miejsce na takie muzeum”.
Placówka ta została otwarta w 1908 roku. Początkowo był to drewniany budynek. Po wojnie dobudowano część murowaną.
W 2010 roku, w wyniku optymalizacji sieci szkół na Litwie, szkoła w Orzełówce została zamknięta. W 2015 roku zrodził się pomysł założenia tu muzeum. Rozpoczął się remont.
„Dzisiaj mamy już odnowioną aulę szkolną z małym podniesieniem, które wcześniej było sceną. To będzie nasza sala konferencyjna. Mamy bibliotekę i ponad 3 tys. książek. To są głównie stare podręczniki z lat 50., 60., 70. Mamy też cztery pomieszczenia, dawne klasy, przeznaczone na ekspozycje. W klasach zachowaliśmy stare tablice i kaflowe piece” – wymienia dyrektor.
Wśród eksponatów są m.in. dawne wyposażenia pracowni biologii czy chemii, liczydła szkolne, maszyna do pisania oraz drewniane ławki z odchylaną klapą. Ławki dla muzeum przekazał Stanisław Witkowski z pobliskiej wsi Brataniszki. W latach 60.-70. w jego domu mieściła się szkoła początkowa. Po jej zamknięciu ławki przeniesiono na strych, skąd trafiły do muzeum.