30 lat temu powołano rząd Jana Olszewskiego [ARCHIWALNE DŹWIĘKI]

30 lat temu, 6 grudnia 1991 roku, Sejm powołał Jana Olszewskiego na stanowisko szefa rządu. Jego gabinet, pierwszy po II wojnie światowej wybrany po całkowicie wolnych wyborach, 23 grudnia otrzymał wotum zaufania od Sejmu.

Koalicyjny, centroprawicowy rząd Olszewskiego tworzyli przedstawiciele czterech partii: Porozumienia Centrum, Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego, Polskiego Stronnictwa Ludowego – Porozumienia Ludowego i Partii Chrześcijańskich Demokratów.

Jako premier Jan Olszewski stawiał przed sobą trzy zadania: wyprowadzenie Polski ze strefy wpływów postsowieckich, uwolnienie aparatu państwowego od agentury i zabezpieczenie majątku narodowego.

Mniejszościowy gabinet Jana Olszewskiego został odwołany przez Sejm po niespełna sześciu miesiącach pracy, w nocy z 4 na 5 czerwca 1992 roku, na tle tzw. kryzysu lustracyjnego, nazwanego też „nocą teczek”.

Olszewski był przeciwny ugodzie z postkomunistami

Premier Jan Olszewski był przeciwny działaniom akceptującym funkcjonowanie środowisk postkomunistycznych w polityce, uważał, że ugoda z komunistami spowoduje brak rozliczeń, niechęć do lustracji i dekomunizacji. Wypowiadał się krytycznie wobec formy prywatyzacji gospodarki ustalonej w 1989 roku. Podkreślał, że prowadzony bardzo szybko proces sprzyja przechodzeniu dużej części polskiej gospodarki w ręce byłych aparatczyków PZPR.

Po latach premier Olszewski przyznał (2007), że obejmując w 1991 roku funkcję szefa rządu, miał świadomość, że rzuca wyzwanie siłom politycznym, które nie godziły się na planowane zmiany:

Premier Olszewski nadał polskiej polityce zagranicznej prozachodni kierunek. Jako pierwszy otwarcie sformułował zamiar przystąpienia Polski do NATO. Miał też wielkie zasługi przy negocjowaniu wycofania wojsk radzieckich z Polski. Zapobiegł tworzeniu spółek „joint ventures”, do których mieli wejść radzieccy wojskowi stacjonujący w naszym kraju. To dzięki premierowi, w porozumieniu dotyczącym wycofania nie znalazł się zapis, popierany przez część polskich dyplomatów i Lecha Wałęsę, o rosyjskich ośrodkach, które miałyby pozostać na terenie Polski.

Jan Olszewski oceniał, że krótka, bo niespełna półroczna działalność jego rządu, była ważnym etapem w procesie wybijania się Polski na niepodległość. Udało się wówczas zapobiec próbom utrzymania statusu kraju jako państwa o ograniczonej suwerenności:

Lista agentów SB przyczyną upadku rządu Jana Olszewskiego?

Rząd Jana Olszewskiego został odwołany w nocy z 4 na 5 czerwca 1992 roku, kiedy do rąk parlamentarzystów i prezydenta Lecha Wałęsy trafiła lista agentów SB przygotowana przez ówczesnego ministra spraw wewnętrznych Antoniego Macierewicza, na podstawie sejmowej uchwały o ujawnieniu tajnych współpracowników Służby Bezpieczeństwa.

Lista zawierała 64 nazwiska: członków rządu, między innymi szefa doradców premiera, dwóch ministrów i sześciu wiceministrów, posłów i senatorów niemal ze wszystkich klubów sejmowych, a także prezydenta Lecha Wałęsy.

Lista oraz forma lustracji wywołały wśród polityków ogromne emocje. Część z nich oceniała całą akcję jako próbę ratowania rządu. Zdaniem wielu jednak, był to spisek, a rząd Olszewskiego został odwołany ze względu na jego sprzeciw wobec kompromisu z komunistami.

Na konferencji prasowej zwołanej po ujawnieniu listy Jan Olszewski deklarował, że pracował nad tym, by stworzyć im możliwość bezbolesnego wyjścia ze świata polityki:

⬆ Warszawa, 1992-06-04. Premier Jan Olszewski (L) i szef Urzędu Ochrony Państwa (UOP) Piotr Naimski (P) odpowiadają na pytania dziennikarzy, podczas konferencji prasowej w Urzędzie Rady Ministrów. Fot. PAP/A. Rybczyński, dzieje.pl

Podczas burzliwej debaty sejmowej (4/5 czerwca 1992) poseł Jarosław Kaczyński z Porozumienia Centrum przekonywał, że dekomunizacji nie da się już zatrzymać:

Stefan Niesiołowski ze Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego opowiadając się po stronie premiera Olszewskiego, ostrzegał, że wniosek o odwołanie rządu to krok ku destabilizacji państwa polskiego:

Krótko przed północą, przed decydującym głosowaniem, premier Jan Olszewski wygłosił przemówienie, w którym zadał dramatyczne pytanie:

Na koniec przemówienia premier Jan Olszewski wyraził przekonanie, że mimo krytyki jego gabinetu i przesądzonego już wyniku głosowania, będzie mógł bez obaw „spojrzeć ludziom w oczy”:

Decyzję posłów o odwołaniu gabinetu Jana Olszewskiego ogłosił trzy kwadranse po północy, 5 czerwca 1992 roku, wicemarszałek Andrzej Kern.

Inne działania rządu Jana Olszewskiego

Rząd Jana Olszewskiego odnotował sukcesy w kwestiach ekonomicznych, jak powstrzymanie inflacji, porządkowanie finansów publicznych, porozumienie z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Bankiem Światowym, a także w rozwiązywaniu sporów zbiorowych ze związkami zawodowymi. Rozpoczął też proces dekomunizacji w wojsku i ministerstwie spraw wewnętrznych.

Dyskusyjne były natomiast działania w rolnictwie czy podwyższenie taryf celnych. Z kolei zahamowanie procesu szybkiej prywatyzacji spowodowało otwarty konflikt rządu z ugrupowaniami liberalnymi w parlamencie. Euroatlantycki kurs ekipy Olszewskiego podważyły wysunięte przez prezydenta Lecha Wałęsę, a niekonsultowane z rządem, koncepcje NATO-bis i EWG-bis.

Prezydent Wałęsa, odwołując nieudolny – jak tłumaczył – rząd Olszewskiego, desygnował na stanowisko premiera Waldemara Pawlaka, szefa Polskiego Stronnictwa Ludowego. Ten nie podołał misji utworzenia nowego gabinetu, wskutek tego w lipcu 1992 roku premierem została Hanna Suchocka z Unii Demokratycznej.

Jan Olszewski był działaczem opozycji demokratycznej i obrońcą w procesach politycznych w najtrudniejszych czasach PRL.

Z upoważnienia prymasa Józefa Glempa w 1984 i 1985 roku występował jako oskarżyciel posiłkowy w procesie zabójców księdza Jerzego Popiełuszki. Mecenas Olszewski walczył o ujawnienie okoliczności zabójstwa księdza Stefana Niedzielaka, współzałożyciela Rodzin Katyńskich, zamordowanego przez SB w styczniu 1989 roku, trzy tygodnie przed obradami Okrągłego Stołu.

Jan Olszewski sprawował mandat poselski, pełnił funkcję doradcy prezydenta Lecha Kaczyńskiego do spraw politycznych. Do 2011 roku był przewodniczącym Ruchu Odbudowy Polski. Kawaler Orderu Orła Białego, zmarł 7 lutego 2019 roku, w wieku 88 lat.

ZOBACZ TAKŻE:

• Politycy wspominają Jana Olszewskiego
• Jan Olszewski spoczął na cmentarzu na Wojskowych Powązkach